Μια ανάσα έχει μείνει μέχρι την άνοιξη… Το γρασίδι είναι χρωματισμένο με την πιο όμορφη απόχρωση του πράσινου, τα δειλινά όλο και πιο χρυσαφένια. Οι αμυγδαλιές έχουν ανθίσει, εκείνα τα ανθάκια που περιμένεις κάθε χρόνο πως και πως από παιδί, ο αέρας μυρίζει σαν τα λουλούδια που ξεπροβάλλουν δειλά-δειλά από τη γη. Τίποτα όμως από όλα αυτά δεν αντικατοπτρίζεται στην πραγματικότητα, η οποία καλύτερα παρομοιάζεται με το γκρίζο, συννεφιασμένο και βουρκωμένο ουρανό, ή το Μαρτιάτικο κρύο που τρυπάει κόκαλα... 

Ευτυχώς, όμως, ο κινηματογράφος ζει -χτυπημένος αλλά ζει. Και μέσα από εκείνον ζούμε και εμείς, γιατί με άλλο τρόπο δεν παλεύεται… Ψάχνουμε, λοιπόν, απεγνωσμένα, λίγες πηγές κινηματογραφικού φωτός. Μια από αυτές είναι και το φετινό Positively Different Short Film Festival, το οποίο διεξάγεται από τις 16 έως τις 19 Μαρτίου στον κινηματογράφο Τριανόν στην Αθήνα (περισσότερα μπορείτε να βρείτε εδώ).

Μίλησα αυτές τις μέρες με το Μελ Καλφαντή, πολύτιμο συνεργάτη του Φεστιβάλ και σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνο για την επιμέλεια του φετινού προγράμματος. Το Μελ, έχοντας πρώτο πτυχίο στη δημοσιογραφία, τώρα κάνει διδακτορικό πάνω στις σπουδές φύλου και τη φεμινιστική θεωρία και μου λέει ότι για το ίδιο, η θεωρητική αυτή ενασχόληση εφαρμόζεται στο κομμάτι του σινεμά, μέσα από το PDSFF. Κάναμε μια υπέροχη κουβέντα, μια κουβέντα λυτρωτική, την οποία μεταφέρω με την ελπίδα ότι θα ανακουφίσει, για λίγο, έστω και μια ψυχή.

-Το Positively Different Short Film Festival είναι ένα κινηματογραφικό Φεστιβάλ, που όμως έχει επιλέξει να επικεντρώνεται στο θεματικό άξονα, δηλαδή στο περιεχόμενο των ταινιών που προβάλλονται. Το PDSFF έχει ως προτεραιότητα να δώσει χώρο σε ιστορίες, άτομα και κοινότητες που δεν έχουν συχνά στραμμένο πάνω τους το φως της δημοσιότητας, ενώ αν καμία φορά αυτό τις «βλέπει», προέρχεται συνήθως από έναν ετεροπροσδιορισμό, μια ρομαντικοποίηση του τι σημαίνει η περιθωριοποίηση, η καταπίεση που βιώνουν αυτές οι κοινότητες ή ατομικότητες. Επομένως, το PDSFF εστιάζει στο να δώσει χώρο σε αυτές τις ομάδες, ώστε εκείνες να ακουστούν με τη δική τους φωνή και να αναδειχθεί, μέσω της σύνδεσης πολλών διαφορετικών ταινιών, πως υπάρχουν κοινά στοιχεία μεταξύ διαφορετικών ομάδων και διαφορετικών ειδών καταπιέσεων. Αυτό, κιόλας, εμπεριέχει την έννοια της διαθεματικότητας, που αποτελεί το βασικό θεωρητικό εργαλείο του φεστιβάλ. Είναι μια αρκετά θεωρητική και ακαδημαϊκή έννοια, που όμως προσπαθούμε, μέσα από αυτό το PDSFF, να αναδείξουμε πως εφαρμόζεται σε ένα κοινωνικό πεδίο, σε ένα πολιτισμικό event.

-Επομένως τι μπορούμε να αναμένουμε, ως κοινό, από το Positively Different Film Festival;

-Καταρχάς, ελπίζω ότι μπορείτε να αναμένετε πως θα δείτε πολύ ωραίες ταινίες! Το γεγονός ότι δίνουμε έμφαση στη θεματική του φεστιβάλ, δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι κάνουμε «εκπτώσεις» στη ποιότητα των κινηματογραφικών παραγωγών που προβάλλουμε. Προσπαθούμε να πετύχουμε μια ισορροπία ανάμεσα σε αυτούς τους δύο άξονες. Φέτος, μιλάμε για κεντρικές έννοιες που θεωρούμε ότι απασχολούν μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας, όπως το τι σημαίνει η έννοια του σώματος, πως μπορεί κανείς να διεκδικήσει, με διάφορους τρόπους, το δικαίωμα στην αυτοδιάθεσή του. Μιλάμε, επίσης, για την έννοια της δυστοπίας, που δυστυχώς είχε σχεδιαστεί πριν ακόμη να γνωρίζουμε πόσο θα γίνει ξαφνικά, πάλι, ακόμη πιο επίκαιρη -και μάλιστα αυτό δεν θέλαμε να το πετύχουμε- αλλά είναι κάτι που μας προβληματίζει. Νομίζω ότι, ειδικά από τη καραντίνα και μετά, η χρήση της έννοιας «δυστοπία» έγινε πιο κεντρική και σαφώς πιο ευρεία. Ακόμη, να περιμένετε πολλές ωραίες κουβέντες -θα παρευρεθούν πολλοί κινηματογραφιστές, σκηνοθέτες που έχουν δημιουργήσει τις ταινίες τους και θα έχουν την ευκαιρία να συζητήσουν με το κοινό σε Q&A, να τεθούν ερωτήματα, να υπάρξει μια αλληλεπίδραση. Νομίζω, γενικά, αυτό που περιμένουμε και θέλουμε να περιμένει και το κοινό μας, είναι ότι θα χρησιμοποιήσουμε τον χώρο του σινεμά, ώστε να μοιραστούμε πράγματα που μας ενώνουν, αλλά και για να παρουσιάσουμε εμπειρίες ατόμων, μια πλευρά που ίσως δεν γνωρίζαμε. Μέσα από αυτό το τρόπο, ίσως καταφέρουμε να αντιληφθούμε συνδέσεις που μάλλον δεν είχαμε φανταστεί. 

-Πως το PDSFF, και γενικότερα ο κινηματογράφος, θεωρείς ότι μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο αντίδρασης και διεκδίκησης των ανθρώπινων (και όχι μόνο) δικαιωμάτων;

-Αυτό θεωρώ είναι η κεντρική έννοια της ορατότητας. Ο κινηματογράφος είναι ένα μέσο που μπορεί να καταστήσει ορατές διεκδικήσεις και εμπειρίες, που ενδέχεται στο κοινωνικό πεδίο να είναι περιθωριοποιημένες. Είναι (ο κινηματογράφος) ένα ισχυρό μέσο για αυτό το σκοπό, λόγω του οπτικοακουστικού ερεθίσματος, το οποίο είναι πιο εύκολο να δημιουργήσει τη ταύτιση, την ενσυναίσθηση -σε σχέση για παράδειγμα με μια απλή ομιλία. Μπαίνοντας στη σκοτεινή αίθουσα και με αυτή τη τεράστια οθόνη, ο κινηματογράφος σε εντάσσει ενεργά στη ζωή των ατόμων που βλέπεις στην οθόνη. Νομίζω αυτό είναι πολύ γοητευτικό. Φυσικά, δεν πιστεύουμε πως επειδή κάνουμε αυτό το φεστιβάλ, στο οποίο πιστεύουμε, ξαφνικά θα λυθούν όλα τα προβλήματα που αγγίζουμε, αλλά έχει τη δύναμη να δημιουργήσει μια σύνδεση, ίσως για μεγαλύτερη κατανόηση, μεγαλύτερη ενσυναίσθηση. Πιστεύω ότι όταν αυτό επιτυγχάνεται, δεν είναι και λίγο!

-Εννοείται. Τελικά, λοιπόν, η λεγόμενη «διαφορετικότητα» είναι κάτι εντελώς υποκειμενικό, και το καθένα την αντιλαμβάνεται αλλιώς. Πως το PDSFF αντιλαμβάνεται τις διακρίσεις, τη βία ως προς αυτά που η κοινωνία ορίζει ως διαφορετικά; 

-Καταρχάς, ναι, η διαφορετικότητα είναι μια υποκειμενική έννοια, αλλά νομίζω ότι είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως έχει πολλές υλικές επιπτώσεις στις ζωές των ατόμων. Οι διακρίσεις και η βία που υφίστανται κοινότητες, λόγω των στερεοτύπων, είναι υλική -δεν είναι απλώς μια θεωρητική έννοια που συζητάμε. Η διαφορετικότητα έχει, λοιπόν, επιπτώσεις, που πολύ συχνά είναι δύσκολα διαχειρίσιμες, πράγμα που θεωρώ σημαντικό να μην παραβλέπουμε. Στο PDSFF δεν θέλουμε να κάνουμε ένα διαγωνισμό -ποιος είναι ο πιο καταπιεσμένος, ή ποια καταπίεση είναι η χειρότερη- άλλωστε δεν νομίζω ότι μπορούμε να το κάνουμε αυτό, ακριβώς λόγω του υποκειμενικού παράγοντα και της πολυπλοκότητας των σύγχρονων κοινωνιών. Ωστόσο, θέλουμε να δείξουμε ότι η διαφορετικότητα είναι κάτι που υπάρχει στις κοινωνίες μας.

-Κατ’ επέκταση του προηγουμένου, πως αγκαλιάζει και αναδεικνύει το PDSFF -με τρόπο όμορφο και ανθρώπινο- τη «διαφορετικότητα»;

-Στην Αθήνα -που είναι το κέντρο του φεστιβάλ- δεν μένουν άνθρωποι που μοιάζουν πάντα όλοι μεταξύ τους. Αντίθετα, στη πόλη μένουν άνθρωποι από πάρα πολύ διαφορετικές κουλτούρες και εθνικότητες. Όλοι μαζί συνυπάρχουμε -ακόμη και αν κάποιες φορές η συνύπαρξη αυτή είναι βίαιη. Ταυτόχρονα, μένουνε (στην Αθήνα) άνθρωποι με διαφορετικές σεξουαλικότητες, εκφράσεις φύλου, μένουν άνθρωποι με τρομακτικές ταξικές διαφορές. Όλοι αυτοί, δεν έχουν την ίδια πρόσβαση στη δημόσια σφαίρα και στην ορατότητα. Αυτό είναι κάτι που θέλουμε να αλλάξει, η κατάσταση αυτή δεν αντιπροσωπεύει τη πολυπλοκότητα της κοινωνίας στην οποία ζούμε. Έτσι, πάνω σε αυτό το κομμάτι προσπαθούμε ως PDSFF να δουλέψουμε.

-Φυσικά, λόγω αυτής της διαφορετικότητας, είναι καίριο τα δημιουργά να έχουν χώρους και θεσμούς, ώστε να μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα. Μπορείς να μου εξηγήσεις τη συμβολή του PDSFF σε αυτό;

-Το PDSFF κάνει ένα ανοιχτό call, το οποίο μπορεί να βρει οποιοσδήποτε δημιουργός στο κόσμο και να υποβάλλει τη ταινία του. Πέρα από αυτόν τον ανοιχτό διαγωνισμό, είμαστε και σε αναζήτηση ταινιών και δημιουργών που μας ταιριάζουν, προκειμένου να τους προσκαλέσουμε -κάνουμε δηλαδή και κάποιες ενεργές επιλογές. Για να έχουν περισσότερα δημιουργά πρόσβαση σε αυτή την ορατότητα, η φόρμα που έχουμε επιλέξει να χρησιμοποιούμε -εννοώ οι ταινίες μικρού μήκους- είναι βοηθητική ως προς αυτό, καθώς είναι δυνατό μια ταινία μικρού μήκους να φτιαχτεί με λιγότερα μέσα, χαμηλότερο προϋπολογισμό, πράγμα που είναι φοβερά δύσκολο στις ταινίες μεγάλου μήκους. Επομένως, οι μικρού μήκους ταινίες έχουν τη δυνατότητα να είναι πιο πολυσυλλεκτικές, να έρχονται από περισσότερες πλευρές. Αυτό το βρίσκω πολύ γοητευτικό, παρόλο που, για να είμαι ειλικρινής, δεν είχα τόση εξοικείωση με αυτή τη φόρμα πριν αρχίσω να δουλεύω στο PDSFF. Ακόμη, η προσπάθεια να δίνουμε συγκεκριμένα βραβεία -χρηματικά έπαθλα- στις καλύτερες ταινίες, θεωρούμε ότι είναι ένα μέσο έμπρακτης στήριξης των δημιουργών -σε μια συνθήκη που είναι πολύ αντίξοη. Ιδίως στην Ελλάδα, η κινηματογραφική παραγωγή είναι ιδιαίτερα δυσμενής, λόγω της περιορισμένης στήριξης της πολιτείας. Για αυτό το λόγο, έχουμε ειδικό βραβείο καλύτερης Ελληνικής παραγωγής, το οποίο απευθύνεται μόνο στα Έλληνα δημιουργά. Εμείς, λοιπόν, προσπαθούμε να δημιουργήσουμε έναν χώρο και να φτάσει το μήνυμα όσο πιο μακριά γίνεται, έτσι ώστε να έχουν πρόσβαση σε αυτό το χώρο όσα περισσότερα άτομα είναι δυνατό. Αυτό, προφανώς δεν θα επιτευχθεί ποτέ απόλυτα, αλλά είναι μια προσπάθεια που κάνουμε και πιστεύουμε πως πάει καλά -φέτος είναι ο τέταρτος χρόνος του PDSFF, στο φεστιβάλ υπάρχει πολύ μεγάλη ανταπόκριση, πέρυσι είχαμε πολλές sold out προβολές. Ο κόσμος το αγκαλιάζει, και αυτό για εμάς είναι μια μικρή νίκη.

-Ο κινηματογράφος είναι ένα μέσο που μας θυμίζει ότι οι ιδέες δεν έχουν όριο. Πόσο, λοιπόν, είναι σημαντικό αυτός ο χώρος να στηριχθεί από την πολιτεία, ώστε να μπορέσουν τα δημιουργά να εκφράζονται δίχως περιορισμούς και να υπάρξει μια υγιής συνθήκη παραγωγής, να διατηρηθεί ο παλμός των σινεμά δυνατός;

-Κατά τη γνώμη μου, είναι πάρα πολύ σημαντικό, γιατί η κινηματογραφική δημιουργία είναι πάρα πολύ δύσκολο να είναι από μόνη της βιώσιμη σαν επάγγελμα. Ειδικά για έναν άνθρωπο που κάνει ταινίες μικρού μήκους, το να ζει μόνο από τα έσοδά της είναι πρακτικά αδύνατον. Επομένως, χρειάζονται πάντα κάποιες χρηματοδοτήσεις, στήριξη που είναι έμπρακτη. Αν αυτή η στήριξη είναι πιο προσβάσιμη, άρα απευθύνεται σε περισσότερους ανθρώπους, καταλήγουμε να βλέπουμε ταινίες από διαφορετικούς κόσμους και άτομα, και όχι μόνο από αυτά που έχουν πρόσβαση, ή την οικονομική δυνατότητα να το κάνουν. Η πραγματικότητα αυτή τη στιγμή, στην Ελλάδα, -για την οποία μπορώ να μιλήσω- μας δείχνει ότι η στήριξη αυτή είναι ισχνή -το έχουμε δει και στην πρόσφατη επικαιρότητα ότι η καλλιτεχνική εργασία δεν χαίρει της αναγνώρισης που της αξίζει. Αντίθετα, αντιμετωπίζεται διαχρονικά με μεγάλη απαξίωση. Ευτυχώς τουλάχιστον υπάρχει αντίδραση, τη βλέπουμε στον αγώνα των καλλιτεχνών, έναν αγώνα που έχει να κάνει όχι μόνο με την αξία της τέχνης ως πολιτισμικό αγαθό, αλλά και με τη πρακτική δυνατότητα να ζεις από αυτό, τη τέχνη δηλαδή ως επάγγελμα- ένας ταξικός άξονας. Αυτό που συμβαίνει τώρα είναι σημαντικό και πρωτόγνωρο, με την έννοια ότι δεν έχει ξανασυμβεί με τόση ορατότητα. Το θεωρώ πολύ ελπιδοφόρο.

-Η τέχνη είναι εξυγίανση για τη ψυχή, ενώ ταυτόχρονα έχει τη δύναμη να εκφράζει όλα εκείνα που θέλουμε να φωνάξουμε. Στις σπαρακτικές και εξοργιστικές μέρες που βιώνουμε -είτε αυτό πρόκειται για τον πνιγμό της τέχνης, είτε για αμέλεια κυβερνήσεων επί δεκαετίες που στερεί τη ζωή συνανθρώπων μας, ή τέλος πάντων για κάθε κοινωνική παθογένεια που μας τυραννά- θα προέτρεπες κάποιον να πάει σινεμά;

-Η αλήθεια είναι ότι και εμείς βρεθήκαμε σε αμηχανία. Είναι περίεργο αυτές τις μέρες -όπως και κάθε μέρα- να στεκόμαστε στις ταινίες μας και στο φεστιβάλ που θα γίνει ώστε να λύσουμε όλα τα προβλήματά μας. Κάποιες φορές, υπάρχουν γεγονότα απέναντι στα οποία πρέπει να μείνουμε σιωπηλά και να σκεφτούμε. Ωστόσο, εγώ προτρέπω το κόσμο να πάει σινεμά -γιατί εγώ χρειάζομαι τον κινηματογράφο. Το σινεμά έχει τη δύναμη να μιλήσει για αυτή τη δυστοπία με έναν τρόπο που δημιουργεί την ανακούφιση του «δεν το βλέπω μόνο εγώ έτσι». Μπορεί, λοιπόν (το σινεμά), να μιλήσει για τη δυστοπία και να δημιουργήσει την αίσθηση ότι συνδεόμαστε μέσα από αυτή, ότι μας αφορά και ότι ερχόμαστε μαζί ώστε να μιλήσουμε για όλα αυτά, διότι υπάρχει κάτι συλλογικό -δεν είναι το κάθε άτομο μόνο του στο σπίτι. Επίσης, ο κινηματογράφος έχει τη δύναμη της φαντασίας. Μας δίνει τη δύναμη να φανταστούμε κάτι διαφορετικό. 

-Πως θεωρείς ότι η οδύνη μεταβολίζεται και μετατρέπεται σε δύναμη μέσα από τον κινηματογράφο;

-Οι ταινίες που δείχνουμε στο PDSFF, παρόλο που το φεστιβάλ λέγεται “positively”, είναι συχνά πάρα πολύ δύσκολες. Είναι, δηλαδή, δύσκολο να μιλήσουμε για αυτά τα θέματα και να μας μείνει μια θετική νότα. Πολύ συχνά, τα σετ που προβάλλουμε περιλαμβάνουν αρκετή βία, αρκετή θλίψη. Ωστόσο τα δείχνουμε, όχι προκειμένου να ρομαντικοποιήσουμε τούτη τη βία, αλλά γιατί, πράγματι, έτσι συμβαίνει στη κοινωνία. Συνεπώς, προσπαθούμε να προβάλλουμε ταινίες που αποτυπώνουν τη πραγματικότητα όσο το δυνατόν καλύτερα και να δείξουμε ότι προβλήματα τα οποία αφορούν μεμονωμένες ομάδες, τελικά συνδέονται και με άλλα θέματα, άλλες ταυτότητες και εμπειρίες. Έτσι, ελπίζουμε να αναδειχθεί η έννοια της συμμαχίας -ότι έχουμε τη δυνατότητα να δημιουργήσουμε συμμαχίες μέσα από τις εμπειρίες που βιώνουμε. Η κεντρική ιδέα στο PDSFF είναι η έννοια του συλλογικού. Αυτό, ο κινηματογράφος το κάνει όχι μόνο για τις ταινίες που βλέπουμε, αλλά και για το ότι ερχόμαστε μαζί για να τις δούμε. Η ίδια η πράξη του να πάει κανείς σινεμά και να μοιραστεί κάτι με άλλα εκατό, διακόσια άτομα έχει τεράστια αξία. Τη δεύτερη χρονιά του PDSFF την κάναμε μόνο ψηφιακά, ήμασταν εν μέσω καραντίνας. Εκεί μας έλειψε αυτή η συλλογική παρακολούθηση στους χώρους των σινεμά, μας έλειψε το να συναντηθούμε. Παρόλα αυτά, (η παρακολούθηση) ήταν ανακουφιστική, καθώς μπορέσαμε με ψηφιακούς τρόπους να δημιουργήσουμε άλλους χώρους. Όλα αυτά για εμένα έχουν σημασία, η ταινία δεν αποκόπτεται από την υπόλοιπη διαδικασία παρακολούθησης του κινηματογράφου, δεν είναι μονάχα η ταινία που έχει πολύ μεγάλη αξία, αλλά η συνολική εμπειρία.

-“Positively” και “Different” είναι το όνομα που αντιπροσωπεύει το Φεστιβάλ. Εάν έπρεπε να διαλέξεις μια τρίτη λέξη για να το περιγράψεις, ποια θα ήταν αυτή;

-Χμμ… Πολύ δύσκολη ερώτηση αυτή… Θα απαντήσω αποφεύγοντας [γέλια], μέχρι να σκεφτώ μια ακριβή απάντηση. Καταρχάς, η έννοια του “positively” θεωρώ ότι εμπεριέχει άξονες που πρέπει να συζητηθούν. Τα τελευταία χρόνια, μια έννοια που έχει γίνει πιο γνωστή είναι το toxic positivity, -η άποψη πως όλα είναι θετικά, αρκεί να τα βλέπεις με θετικό τρόπο- μια αφήγηση που αποκρύπτει πολλές πτυχές και ταυτόχρονα εναποθέτει την ευθύνη στο άτομο. Αυτή την έννοια (του “positively”), εμείς τη χρησιμοποιούμε με ένα ριζοσπαστικό τρόπο. Θεωρούμε πως η διαφορετικότητα είναι μια θετική έννοια, αλλά «κουβαλάει» και δομικά χαρακτηριστικά, συστημική βία, πράγματα που δεν αντιμετωπίζονται εξ’ ολοκλήρου από το άτομο. Δεν αρκεί σε καμία περίπτωση, λοιπόν, η θετική σκέψη για να λυθούν αυτά τα προβλήματα. Επομένως, -για να μην αποφύγω εντελώς την ερώτηση- πιστεύω ότι αυτό που λείπει είναι η έννοια της ριζοσπαστικότητας. Άρα θα πρόσθετα “Radically Different”. Η ριζοσπαστικότητα έχει να κάνει με την κοινωνική ανάλυση που μας εκφράζει περισσότερο, την ανάλυση που περιλαμβάνει το συστημικό χαρακτήρα των διακρίσεων, της βίας και που δεν καταλήγει σε απόδοση ευθυνών μονάχα στο άτομο.

Κάπως έτσι, κλείσαμε τη συζήτησή μας με το Μελ. Θα ήθελα να είχαμε τη χρονική άνεση να μιλήσουμε για ώρες, εγώ να ρωτάω και εκείνο να απαντάει- και τα λέει τόσο ωραία… Όμως, δυστυχώς, αυτό δεν γινόταν, οπότε αρκέστηκα σε αυτές τις λέξεις. Και αρκέστηκα μετά στις τελευταίες ηλιαχτίδες που ξεπρόβαλαν μέσα από τα μαύρα σύννεφα, κάτι σαν τα τελευταία γράμματα που εμφανίζονται σε μια μεγάλη οθόνη. Εκεί που ξέρεις ότι όλα πηγαίνουν στραβά, αλλά έχεις τουλάχιστον το σινεμά να ελπίζεις, εκεί που λαμβάνουν πνοή τα φεστιβάλ, όπως το PDSFF, που το υπερασπίζονται.