8+1 Ταινίες που Αναπνέουν Φεμινισμό

 

Κάνοντας μια ειλικρινή ανασκόπηση της χρονιάς που πέρασε, μεταξύ άλλων εξαιρετικά ανησυχητικών θεμάτων που απασχολούν την ανθρωπότητα και τον πολιτισμό, συμπεριλαμβάνεται και αυτό της περαιτέρω καταπίεσης των γυναικών σε μια εποχή μάλιστα που ενώ η μάχη κατά της πατριαρχίας είναι αρκετά ισχυρή ώστε να πάμε μπροστά, βλέπουμε συνεχώς να γίνονται βήματα προς τα πίσω. Επειδή όμως εμείς ξέρουμε σε μεγάλο βαθμό να μιλάμε και να (συν-)αισθανόμαστε μέσα από τον κινηματογράφο μπορούμε να αντιδράμε, να φωνάζουμε «Κάτω οι καταπιεστές» και «Κάτω η πατριαρχία» μέσα από τις ταινίες που βλέπουμε. Οι ταινίες αυτές μπορεί να μην εμφανίζονται σε κάθε σχετική λίστα, αλλά είναι χαρισματικά φεμινιστικές και αξίζει να ακουστούν. 

Nymphomaniac (2013, dir. Lars von Trier)

Ένας άνδρας, ο Seligman βρίσκει λιπόθυμη μια τραυματισμένη γυναίκα στο δρόμο και την μεταφέρει στο σπίτι του με στόχο να την περιθάλψει. Στη διάρκεια των επόμενων ωρών, η Joe του αποκαλύπτει ότι είναι νυμφομανής και εξιστορεί την αδιαμφισβήτητα πολύπαθη ζωή της και τις εμπειρίες της με εκατοντάδες άνδρες. Παράλληλα, ο Seligman μιλά για τις ασχολίες και τα χόμπι του, από το ψάρεμα έως τη μουσική και τους αριθμούς Fibonacci. 

Συχνή πρακτική του Trier είναι να κεντράρει στην αφήγησή του γυναίκες προβληματισμένες, γυναίκες που αντιπροσωπεύουν όλα εκείνα για τα οποία στιγματίζονται οι θηλυκότητες στη σημερινή κοινωνία, χωρίς όμως να τις δαιμονοποιεί. Αυτό ακριβώς παρατηρήσαμε σε ταινίες όπως το Dogville, το The Idiots, το Melancholia, το Breaking the Waves και πολλές άλλες. Έτσι, και το Nymphomaniac είναι στο σύνολό του συναρπαστικά φεμινιστικό.

Η συγκεκριμένη ταινία είναι ως επί το πλείστων αλληγορική, η πραγματικότητά της επαυξημένη με αποτέλεσμα να αποκτά έναν θεατρικό χαρακτήρα, σχεδόν σουρεαλιστικό, ειδικά με όλα τα μη κινηματογραφικά στοιχεία που επιλέγει να χρησιμοποιήσει ο Trier. Ο θεατής αδυνατεί να ταυτιστεί με τους πρωταγωνιστές, γεγονός που μαζί με το αφηγηματικό στιλ της ταινίας τονίζουν την απόστασή της από τον ρεαλισμό. Το Nymphomaniac είναι απολαυστικά προβοκατόρικο, σκοτεινά ξεκαρδιστικό, εύστοχο και συνάμα αιχμηρό, καυστικό και σκοπίμως παράλογο. Προκαλεί άφοβα τον θεατή- οπτικά και σημασιολογικά- εξερευνώντας ζητήματα όπως η γυναικεία απελευθέρωση, επιθυμία και σεξουαλικότητα, η υποκρισία της πουριτανικής, πατριαρχικής κοινωνίας. Ταυτόχρονα εμβαθύνει στο θέμα της ανθρώπινης αλλά μάταιης αναζήτησης του νοήματος της ζωής και του εαυτού, συνυφασμένο με τη θρησκεία, τη πολιτική, την ηθική και τον υπαρξισμό. Άλλες φορές, η ταινία είναι απλώς μια σάτιρα της σύγχρονης κοινωνίας και του μοντέρνου τρόπου ζωής. Σε συνδυασμό με τη φοβερή σκηνοθεσία- είναι τρομερό πως ο Trier παίζει με γραφικά και ήχο- και το υπέροχο soundtrack, συντίθεται μια μοναδική ταινία.

Σε μια άλλη, πιο στοχαστική νότα, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι η Joe είναι αιχμάλωτη της σεξουαλικής της επιθυμίας και η τελική της απόφαση- spoiler alert- να απαλλάξει τον εαυτό της από τη σεξουαλικότητά της στην πραγματικότητα της αφαιρεί ένα μέρος της θηλυκότητάς της. Ωστόσο αυτό κάθε άλλο παρά αλήθεια δεν είναι- άλλωστε κάθε θηλυκότητα θα έπρεπε να αποφασίζει η ίδια για θέματα που αφορούν τη σεξουαλικότητά της. Συνεχίζοντας αυτή τη σκέψη, η Joe θεωρεί τον εαυτό της κακόβουλο και τις πράξεις της αμαρτωλές, όμως στη συζήτησή της με τον Seligman, η ίδια απεικονίζεται με τρόπο που δικαιολογεί τις αποφάσεις της ανθρώπινα, έστω και αν αυτές οι αποφάσεις την καταστρέφουν τόσο όσο την απελευθερώνουν. Τελικά λοιπόν, υπενθυμίζεται στο θεατή πως η Joe δεν είναι μόνο γυναίκα, είναι άνθρωπος. Ο Trier κάνει πραγματικά θαυμάσιο έργο στο να καταρρίψει την σάπια ηθική μιας σάπιας κοινωνίας, χλευάζοντας την υποκρισία της. Στο τέλος  βλέπουμε-ή μόνο ακούμε- μια εκπληκτική αλληγορία σε αυτό.

Orlando (1992, dir. Sally Potter)

Στην Αγγλία του 1600, η βασίλισσα Ελισάβετ η πρώτη υπόσχεται να χαρίσει στον Orlando, έναν νεαρό ευγενή που αγαπά την ποίηση, γη και περιουσία με την προϋπόθεση ότι εκείνος θα εκπληρώσει ένα πολύ συγκεκριμένο αίτημά της.  

Βασισμένη στο βιβλίο Orlando: A Biography της Virginia Woolf, η ταινία είναι αλληγορική, αινιγματική και απίστευτα κομψή. Φιλτραρισμένη από διάφορες εποχές της ιστορίας και διαφορετικές κουλτούρες, ακολουθεί την πορεία τ@ Orlando καθώς αυτ@ ανακαλύπτει διάφορες πτυχές της ζωής και μεταμορφώνεται, αγγίζοντας θέματα όπως το πένθος, τη ταυτότητα του φύλου, τη σεξουαλικότητα, τον σεξισμό και τη πολιτική γύρω από τη γυναίκα/θηλυκότητα, την αγάπη, τον έρωτα και την ανάγκη του ανθρώπου για απελευθέρωση.

Πέρα από την έξοχη σκηνοθεσία και τις εντυπωσιακές ενδυμασίες, το “Orlando” μοιάζει με ευαίσθητο ύφασμα πλεγμένο από μια αδιόρατη, σχεδόν ονειρική, προοπτική που σπάει τα ανθρώπινα δεσμά, βυθισμένο στην αγέραστη γνώση της (θηλυκής) ανθρώπινης εμπειρίας.

Daisies (1966, dir. Věra Chytilová)

Δύο έφηβα κορίτσια αποφασίζουν να γίνουν τόσο χαοτικές όσο ο κόσμος γύρω τους και ξεκινούν μια σειρά καταστροφικές αλλά ταυτόχρονα απελευθερωτικές φάρσες.

Αξιαγάπητο και λουσμένο στο σουρεαλισμό, στο Daisies εξερευνάται η γυναικεία εμπειρία της ενηλικίωσης κάτω από το ασφυκτικά επικριτικό βλέμμα της πατριαρχικής κοινωνίας και το male gaze. Παρόλη τη σκληρότητα που ενέχει για μια νεαρή θηλυκότητα αυτή η διαδικασία, οι πρωταγωνίστριες αρνούνται να υποκύψουν στη κοινωνικοπολιτική καταπίεση και την ιδεατή εικόνα που έχει κατασκευάσει η κοινωνία για αυτές. Συνεπώς παραδίδονται σε μια καθημερινότητα γεμάτη αταξία, ανεμελιά, αυθορμητισμό και ανευθυνότητα. Οι έξυπνες μεταφορές, τα ασπρόμαυρα κάδρα και οι περιστασιακές εκρήξεις χρωμάτων καθώς και η παιχνιδιάρικη ελαφρότητα της νεανικότητας με την οποία είναι τυλιγμένη συνθέτουν μια πανέμορφη ταινία γεμάτη φρέσκια επαναστατικότητα.

Pink Flamingos (1972, dir. John Waters)

Διαβόητη εγκληματίας από τη Βαλτιμόρη, η Divine θα κληθεί να αντιμετωπίσει τους Connie και Raymond Marble, ένα ζευγάρι που προσπαθεί να της πάρει τον τίτλο “The Filthiest Person Alive”, ο οποίος έχει δοθεί στη Divine από τις τοπικές εφημερίδες. Σε ένα μπαράζ επιθέσεων του ενός προς τον άλλο, θα ξετυλιχτεί η ζωή, οι ιδέες και προσωπικότητα της Divine, καθώς και το πόσο ακραία μακριά μπορεί να φτάσει για να διατηρήσει την χυδαία και λαμπερή περσόνα της. 

Αποκρουστικό, καυστικό, παράξενο, προκλητικό, αισχρό, άναρχο και κιτς, με πολύχρωμους χαρακτήρες και γοητευτικά κακή υποκριτική. Τι να πει κανείς για το “Pink Flamingos”, πέρα από το ότι είναι συναρπαστικό και αδιαμφισβήτητα μια από τις πιο σημαντικές “camp” cult ταινίες για το queer σινεμά. Προσοχή όμως, απολαύστε υπεύθυνα γιατί η σάτιρα της ταινίας είναι πολύ συγκεκριμένη και περιέχει αμφιλεγόμενες σκηνές, με αποτέλεσμα κάποιοι να τη βρίσκουν προσβλητική. Αυτό οδήγησε σε πολλές δικαστικές διαμάχες και απαγορεύσεις της ταινίας. Παρόλα αυτά, το Pink Flamingos, έκανε πάταγο όταν κυκλοφόρησε σε μεταμεσονύχτιες προβολές στις Η.Π.Α. Το κοινό το θεώρησε φοβερά απελευθερωτικό, καθώς πάει κόντρα στο κατεστημένο. 

Ο ίδιος ο John Waters, ο οποίος θεωρεί ότι υπάρχει «κακό» κακό γούστο και «καλό» κακό γούστο, έχει πει σε συνέντευξή του, πάνω στο θέμα της πολιτικής ορθότητας: «Κοροϊδεύω πράγματα που μου αρέσουν, για αυτό ξεφεύγω νομίζω. Είναι εύκολο να είσαι κακός αλλά αυτό είναι αστείο για δέκα λεπτά, όχι ενενήντα. […] Ανεξάρτητα από τον κόσμο στον οποίο βρισκόμουν, αν ήμουν νέος και ξεκινούσα να γυρίζω μια ταινία, πιθανότατα θα χρησιμοποιούσα τη πολιτική όντας στη σωστή πλευρά, αλλά παρόλα αυτά θα τη σατίριζα, κάτι που είναι δύσκολο».

Αυτό μόνο του σίγουρα εξηγεί πολλά… Ακόμη πιο επεξηγηματικά όμως είναι τα εκατοντάδες… εκκεντρικά trivia facts για την ταινία…

The Love Witch (2016, dir. Anna Biller)

Η Elaine, μια νεαρή μάγισσα, έχει θέσει στόχο να βρει τον άνδρα της ζωής της. Έτσι, επινοεί ξόρκια και φίλτρα προκειμένου να ελκύσει τους συντρόφους της. Τα μαγικά της όμως δουλεύουν υπερβολικά καλά, με αποτέλεσμα οι εραστές της να γίνονται θύματα των επιδιώξεών της. Όταν η Elaine γνωρίσει τον άνδρα των ονείρων της, η θέλησή της να τον κάνει δικό της θα την οδηγήσει σε δολοφονική παραφροσύνη.

Το απολαυστικά τρυφηλό δημιούργημα της Anna Biller αμεταμέλητα έρχεται να κάνει ορατή μια γυναίκα που δυστυχώς συχνά περιφρονείται από τα σύγχρονα φεμινιστικά κινήματα- τη γυναίκα που κυνηγάει τον «τέλειο» έρωτα και την όμορφη εμφάνιση διότι πολύ απλά έτσι θέλει. Γοητευτικά εικονοκλαστικό και ορισμένες φορές φιλήδονο το The Love Witch παίρνει γενναία τον χρόνο του και εμβαθύνει σε μια λιγότερο συζητημένη, ποιο ναρκισσιστική πλευρά της γυναικείας επιθυμίας. Βουτηγμένη στη στιλάτη, πολύχρωμη βικτοριανή αισθητική, η ταινία συχνά περιγράφεται ως την κινηματογραφική υλοποίηση της μουσικής της Lana Del Rey- όχι αβάσιμα- και είναι απλά υπέροχη.

Persona (1966, dir. Ingmar Bergman)

Η Elisabet Vogler είναι μια φαινομενικά απόλυτα υγιής ηθοποιός που βρίσκεται σε κλινική διότι αρνείται πλέον να μιλήσει. Η Alma είναι η νοσοκόμα της και έπειτα από προτροπή γιατρού, θα μεταφερθούν μαζί σε ένα παραθαλάσσιο σπίτι ώστε η Elisabet να ηρεμήσει και να συνέλθει. Εκεί η Alma συνεχώς θα μιλάει στην Elisabet δίχως να λαμβάνει απάντηση. Στο πρόσωπό της θα βρει αφενός ένα άτομο που επιτέλους την ακούει και αφετέρου βουβή αλλά καθησυχαστική κατανόηση και συμπόνια, με αποτέλεσμα να μοιραστεί τα βαθύτερα μυστικά της. Όταν όμως η προσωπικότητά της συγχέεται με της Elisabet θα επέλθουν στιγμές ταραχής και παράνοιας.

Το Persona παίζει με το μυαλό του θεατή, σαν πυρετώδες όνειρο, κάνοντάς τον να αναρωτηθεί τι είναι αληθινό και τι όχι. Και όταν τα πράγματα χαλαρώνουν λίγο, όλη η εκθαμβωτική του σύγχυση σπάει το πέπλο των απόκοσμα ήρεμων σκηνών και επιστρέφει με παραληρηματικές πράξεις μόνο για να χτυπήσει πιο σφοδρά κάθε φορά. Εξερευνώντας τη γυναικεία εμπειρία των χαρακτήρων, ριζωμένη σε διαφορετικές εκφράσεις της ίδιας υπαρξιακής αγωνίας, οι αλλαγές στη μεταξύ τους δυναμική είναι τόσο συγκλονιστικές και φέρουν τρομερή αμφιθυμία. Αναρωτιέται κανείς, ποια είναι πιο βασανισμένη; Η Elisabet ή η Alma; Μιλάμε για δύο διαφορετικά άτομα ή το ίδιο; Το Persona είναι λοιπόν από κάθε άποψη ψυχωτικό, φιλοσοφικό και κάπως οδυνηρό, ενώ η σκηνοθεσία, ο φωτισμός και η μουσική ενισχύουν τη δριμύτητα αυτών των γνωρισμάτων.

Volver (2006, dir. Pedro Almodóvar)

Η Raimunda ζει με τη κόρη της και τον σύζυγό της στη Μαδρίτη. Η ίδια και η αδελφή της, Sole, βιώνουν την απώλεια της μητέρας τους, Irene, η οποία πέθανε μαζί με τον πατέρα τους σε πυρκαγιά πριν από χρόνια. Όταν οι δεισιδαιμονικές γειτόνισσες της πόλης τους θα ενημερώσουν τις δύο γυναίκες ότι βλέπουν το φάντασμα της μητέρας τους στο σπίτι της άρρωστης θείας τους, εκείνες δεν θα τις πιστέψουν. Μετά όμως από μια τραγωδία που καταλήγει σε φόνο μέσα στη οικογένεια της Raimunda, η μητέρα θα εμφανιστεί στις δύο κόρες και την εγγονή της για να τις στηρίξει καθώς όλες μαζί προσπαθούν να ορθοποδήσουν, οπότε εκείνες θα κληθούν να λύσουν το μυστήριο, αποκαλύπτοντας στη πορεία οικογενειακά μυστικά και ψυχικά τραύματα.  

Κατά της πατριαρχίας, έναντι στους καταπιεστές που βιάζουν τα σώματα και τις ψυχές των θηλυκοτήτων, το “Volver” είναι η πνιγμένη φωνή της μεσογειακής- χωρίς αυτό να είναι αποκλειστικό- γυναίκας. Επομένως, μέσα από το βλέμμα της, διηγείται την ιστορία της θλίψης, του πόνου και του αγώνα της αλλά ταυτόχρονα εξετάζει τη χαρά και τις νίκες της σε πολλά νοηματικά στρώματα. Διηθημένη μέσα από τη γλυκόπικρη εμπειρία διαφορετικών γενεών γυναικών και ντυμένη στα χρώματα της μεσογειακής αρχιτεκτονικής και ταπεραμέντου, η ταινία παραμένει δροσιστική εκπνέοντας την αύρα της θάλασσας και του αέρα.

The Metamorphosis of Birds (2020, dir. Catarina Vasconcelos)

Μία κόρη που έχασε μόλις στα δεκαεφτά της χρόνια τη μητέρα της, στη προσπάθειά της να αναλογιστεί και να αντιμετωπίσει, ως ενήλικη πλέον, το βάρος, το κενό αυτής της απώλειας κάνει μια αναδρομή στη ζωή του πατέρα της, από τον γάμο των δικών του γονιών, της Beatriz και του ναυτικού Henrique, την στοργική και αβρή ανατροφή των έξι παιδιών σχεδόν αποκλειστικά από τη μητέρα έως τελικά τον χαμό της Beatriz σε νεαρή ηλικία.  

Μια ταινία που ενώ σίγουρα θα σπάσει την καρδιά του θεατή της, παραδόξως ταυτόχρονα την καθησυχάζει και την απελευθερώνει. Το κύριο θέμα στο πρώτο μισό είναι η απαλότητα και ασφάλεια που προσφέρει η τρυφερή, σοφή μητρική φιγούρα. Επίσης, γίνεται ξεκάθαρο ότι η μητρική μορφή υπάρχει για τον άνθρωπο σε δύο εκφάνσεις, την μητέρα φύση και την μητέρα που μας μεγαλώνει δίνοντάς μας πνοή (μεταφορικά και ίσως κυριολεκτικά), ενώ υπογραμμίζεται η αλληλένδετη σχέση των δύο. Στο δεύτερο μισό μελετάται ο πόνος, το πένθος και η απόλυτη καταστροφή, σωματική, ψυχολογική ή πνευματική, που επιφέρει ο τραγικός ή/και πρόωρος χαμός της μητέρας. Δεμένη μέσα από σαγηνευτικά κάδρα και την μελαγχολική σοφία του Μεσογειακού τοπίου, η ταινία αποτελεί μια ελεγεία στη μητέρα και τη τρυφερότητα της μητρότητας. Αν λοιπόν τη δείτε μέσα από ένα ομιχλώδες φιλμ όπως εγώ, δεν φταίει η κάμερα αλλά τα δάκρυα στα μάτια σας…

The Circle (2000, dir. Jafar Panahi)

Γυναίκες με παρελθόν που αποδοκιμάζεται έντονα στην πατριαρχική κοινωνία του Ιράν προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα έχοντας ως εμπόδιο απέναντί τους τις μισογυνιστικές και σεξιστικές αντιλήψεις μιας σύγχρονης κατά τα άλλα πραγματικότητας. Μόνη τους ελπίδα είναι άλλες θηλυκότητες, που συχνά βοηθούν και στηρίζουν η μια την άλλη.

Εξαιρετικά επίκαιρη και σφαιρική, λόγω των τραγικών για τα ανθρώπινα δικαιώματα γεγονότων που εκτυλίσσονται στο Ιράν, αλλά όχι μόνο εκεί (βλ. πρόσφατα στις Η.Π.Α), η ταινία καταφέρνει να αναδείξει με απλό τρόπο και έξυπνη σκηνοθεσία τις δυσκολίες που περνούν οι θηλυκότητες στην αναζήτησή τους και μόνο μιας αξιοπρεπούς ζωής και των βασικότερων δικαιωμάτων τους. Το πως συσπειρώνονται οι γυναίκες προκειμένου να βοηθήσουν η μία την άλλη μέσα στην επώδυνη και επικίνδυνη καθημερινότητα που προκαλεί η στέρηση των παραπάνω είναι συγκινητικό και ταυτόχρονα οδυνηρό.

Ας είναι λοιπόν ο κινηματογράφος, για άλλη μια φορά, το μέσο για να ακουστούν όχι μόνο κραυγές αγωνίας αλλά και γέλια, ανησυχίες, φωνές θυμού, ανακούφισης ή απλά ιστορίες. Ας είμαστε και εμείς εδώ, να βλέπουμε, να ακούμε και να αγωνιζόμαστε…

0 comments